Weetjes: de hommel, een vriend die niet kan dansen 

Sommige mensen zien hommels als vriendelijke, wollige beestjes, terwijl anderen bang zijn voor hun zwart-gele waarschuwingsstrepen. Over het algemeen weten we maar weinig van ze. Hoe leven hommels eigenlijk? Maken ze ook honing? En kunnen ze je steken? In dit artikel lees je meer over de zachtaardige insecten, die een cruciale rol vervullen in de natuur.

Groter en hariger
De naam ‘hommel’ komt van het Nederduitse woord ‘Hummel’, dat ‘zoemer’ betekent. Het is een geslacht van sociale insecten, behorend tot de bijenfamilie. Er zijn wereldwijd ongeveer 250 soorten hommels. Van nature komen ze voor in Europa, Noord-Afrika, Azië, Noord-Amerika en Zuid-Amerika. In Nederland hebben we zo’n dertig hommelsoorten, al zijn sommige hiervan al tientallen jaren niet meer waargenomen en dus mogelijk uitgestorven.

Een hommel lijkt qua lichaamsbouw veel op een bij, maar is groter en hariger. Net als honingbijen wonen hommels in kolonies. Deze zijn met zo’n 50 tot 150 individuen alleen een stuk kleiner dan het gemiddelde bijenvolk.

Hommels kunnen bij lagere temperaturen actiever zijn dan bijen. Dit komt door hun relatief grote lichaam en hun lange, dichte haren, die de warmte goed vasthouden. Bovendien kunnen ze zichzelf opwarmen met hun vleugelspieren. Ze komen daardoor ook in koelere klimaten voor, zelfs op de arctische toendra en in het hooggebergte.

Er zijn meerdere groepen hommels. De bekendste zijn de sociale soorten die een nest maken. Er zijn echter ook hommels die hun eitjes onderbrengen in het nest van een ander hommelvolk. Deze worden koekoekshommels genoemd.

Hommelhoning
Hommels leven van nectar en stuifmeel. Met hun lange, behaarde tong zuigen ze nectar uit bloemen. De haartjes op hun lichaam trekken stuifmeel aan, zodat ze dit makkelijk mee kunnen nemen. De werksters maken ook klompjes van het stuifmeel met behulp van nectar. Deze vervoeren ze aan hun achterpoten. Ze kunnen wel 60% van hun eigen lichaamsgewicht aan stuifmeel met zich mee dragen.

Hoewel hommels wel honing maken, zijn dit maar kleine hoeveelheden. Daarom is hommelhoning voor de mens commercieel niet interessant. Omdat hun honingvoorraad maar enkele dagen meegaat, kunnen hommels slechts korte tijd overleven zonder bloeiende planten. Dit maakt ze kwetsbaarder voor voedselschaarste.

Hommels kennen overigens niet de hoogstaande communicatie van bijen. Terwijl bijen hun soortgenoten via een ‘dans’ kunnen wijzen op plekken met veel bloemen, doen hommels dit niet. Hoe hommels op zoek gaan naar voedselbronnen, blijkt deels afhankelijk van individuele voorkeuren.

Oud muizenhol
Rond maart wordt de hommelkoningin wakker uit haar winterslaap, om nectar en stuifmeel te gaan verzamelen. Na enkele weken zoekt ze een geschikte plaats voor haar kolonie, zoals een oud muizenhol of een plekje onder een graspol of stuk mos. Ze bouwt hier een bolvormig nest van afgebeten stukjes plant. Er zijn ook hommelsoorten die liever een hoger gelegen nestplaats kiezen, zoals een verlaten vogelnest of holle boom.
Van was maakt de koningin broedcellen voor haar eitjes en voorraadpotjes voor nectar en stuifmeel. Deze was produceert ze met klieren in haar achterlijf. Hierna houdt ze de eitjes warm met haar borstspieren en blijft ze de honingvoorraad aanvullen. Na vijf dagen komen de larven uit, waar ze zeven dagen voor zorgt totdat ze volgroeid zijn. Dan legt ze weer nieuwe eitjes, tot ze ongeveer 80 werksters heeft. Zodra de werksters volwassen zijn, nemen die het onderhoud van het nest en nageslacht van hun moeder over.

Hierna legt de koningin zich toe op onbevruchte eitjes, waar mannetjes uit komen. Zij zijn kleiner, hebben langere antennes en zien er wat pluiziger uit dan hun oudere zussen. Ook hebben ze geen angel. Na het verlaten van het nest gaan de mannetjes op zoek naar jonge koninginnen. Die worden aan het eind van het seizoen geboren.

De paring vindt plaats op de grond en duurt ongeveer 15 tot 30 minuten. Hierna sterft het mannetje en gaat de bevruchte koningin op zoek naar een overwinteringsplaats. Bij sommige hommelsoorten is dit al in juli, bij andere pas in oktober. In het najaar sterft het hele hommelnest, behalve de bevruchte jonge koninginnen.

Belangrijke bestuivers
Hommels spelen een enorm belangrijke rol bij het bestuiven van verschillende planten, bloemen en fruitbomen. Ze zijn dan ook van grote invloed op de voedselproductie wereldwijd. Drie van de vijf belangrijkste insecten voor het bestuiven van Europese landbouwgewassen zijn hommelsoorten. Er zijn zelfs planten die alleen door hommels bestoven kunnen worden, zoals rode klaver.

Hommel holt achteruit
Daarom is het des te zorgwekkender dat de hommelpopulaties wereldwijd sterk teruglopen. Klimaatverandering speelt hierbij een grote rol. Maar ook parasieten, ziektes, verlies van leefgebied en het gebruik van landbouwgif zijn belangrijke oorzaken. Van de Europese hommelsoorten wordt een kwart met uitsterven bedreigd.

Uit onderzoek blijkt dat van alle bestuivers hommels het meest te lijden hebben onder de opwarming van de aarde. Andere insecten trekken noordwaarts als gevolg van het veranderende klimaat, maar de hommel doet dit niet. Zij blijft trouw aan haar territorium. De reden hiervoor is nog niet duidelijk.

Om de hommels te helpen en onze voedselproductie veilig te stellen, is het tegengaan van klimaatverandering dus ontzettend belangrijk. Kies daarnaast voor onbespoten, biologische producten. En richt je tuin insectvriendelijk in. Op kleinere schaal kun je uitgeputte hommels helpen met een beetje suikerwater.

Zachtaardig en onschadelijk
Vind je hommels in je tuin een beetje griezelig? Nergens voor nodig. Hommels zijn totaal niet agressief en zullen alleen steken als ze onontkoombaar in het nauw worden gedreven. Je kunt zonder problemen in je tuin bezig zijn terwijl daar hommels rondvliegen. En in het onwaarschijnlijke geval dat je toch wordt gestoken, is dit niet gevaarlijk (tenzij je allergisch bent). De Schotse Fiona Presly bouwde naar eigen zeggen zelfs een band op met een hommel.

Ook aan je bezittingen brengen hommels geen schade toe. Het komt voor dat ze zich in een spouwmuur nestelen, als een gat in de muur hen toegang biedt. Je kunt ze rustig laten zitten, want hommels tasten je huis niet aan. Wil je dit toch voorkomen? Maak de opening dan dicht wanneer het nest in het najaar verlaten is. Zo kan er de volgende lente geen nest meer gevestigd worden. Dek de opening niet af zolang het nest nog wordt gebruikt, want dan gaan de hommels dood.

Bronnen: Hommelnest, Wilde bijen, Biogroei, Wikipedia ©Animals Today Mirjam Förch